Умаров Камрон Вели къартдедемнинъ хатралары

Вели къартдедемнинъ хатралары

Умаров Камрон  (Сакъ шеери ОТК «Мектеп-лицей»нинъ 8 сыныф талебеси)

Вели къартдедемнинъ хатиралары

           Меним   адым Умаров Камрон. Мен тарих, анатомия  илимлеринен   меракъланам. Озь аилемнинъ тарихини бир къач йыл девамында огренем. Асылында, эр бир инсан  7 къат  несилини бильмек керек  дейлер.

         Мен де озюме ойле макъсат къойып Аиле шеджеремни огрендим.

Якъында исе Лиля битам манъа 1922( бинъ докъуз юз йигирми экинджи) сенеси Къырымнынъ  Улакълы коюгде догъъгъан Вели къартдедем балаларына язып къалдыргъан мектюпни косьтерди.

         Вели къартдедем окъумышлы ве бильгили инсан эди ве озь эдждатларына аилесининъ тарихины икяе этмеге зарур корьгкен.

         Мен бу къыйметли мирасны дикъкъатнен окъудым ве сизге беян этмеге ниет эттим.

Алемизнинъ яш несили-Мен

Зера-меним анам

сонъра - меним битам -Ремзие

онынъ татаcы-Лиля .....

Къартдедем-Вели

Къартдедемнинъ бабасы-Яя

Къартдедемнинъ къартбабасы- Салядин

 Вели къартдедемнинъ мектюби

"Несильге къалдырам"

          Къартбабам, чокъ йыллар эвельси,  Кезлев уездининъ Алач коюнде топракъ алып  багъ-багъча осьтюрген. Сонъра, аллы-такъатлы Ойсункъы коюне кочип, анда да ходжалыкъ алып баргъан .

     Куньлерден бир кунь, 1854-1855 сенелери Акъяр мудафаасынынъ регъбери Алматымакъ денъиз ялысыны мудафаагъа азырлыгъыны козьэткенде тачанкасынен бизим койден кечкенде токътай ве кой акъсакъалларыны топлап , оларнен берабер мушавере кечирген .

  - Сизинь койде Акъяр армиясыны кой махсулатынен темин эте бильген бир адам тапылмазмы ?- деп суаль берген .

 Акъсакъаллар мушавере япып: "Бу ишни Салединнинъ огълу Яя япа билир ", - деп джевам берелер. Мудафаа регъбери Нахимов шу вакъытта : " Мен оны мобилленген саям " ,- деп озюнен берабер Акъяргъа алып кеткен .

    Акъярдан фронт кассасындан акъча алып къарт Яя къартдедем заготовка азырлавыны башлай, бутюн дженк девиринде Къырымнынъ сырт тарафындан башлап, Украинанынъ дженюп тарафандаки помещиклерден махсулатны сатып алып къарарнен юзьлернен къой , юзьлернен чувал ун , арпа, джылап Акъяр фронтына интендант башлыгъына айдата, армияны кереги киби темин эте. Генерал Чубовский онынъ беджерген  ишини корип пек мемнюн къала , Яянен достлаша .

          Ниает, Къырым дженки биткен сонъ, сагъ къалгъан офицерлерге Петербургдан мааш келе .

   - Яя, санъа мааш кельмеди, чюнки сен арбий джедвельде ёкъсынъ , бу хусуста мен императорнен келиштим . Санъа бу армиядан мааш берильмей , къалгъан мал мааш ерине бериле .  Санъа учь юз дане франсыз пленлерни берем. Укюмет теменаты иле учь ай девамында оларны сенинъ ходжалыгъында чалыштырмагъа изин  бериле , - деп, Яя къартбабам иле ачыкъ эсап кесиле .

   Дженк армиянынъ рехбери : " Сагъ къалгъанларгъа янъы чинлер кельди , сен   исе арбий джедвельде олмагъанынъ ичюн , санъа бир шей ёкъ . Лякин император санъа граждынлыкъ чини - "Атаман Крыма" рутбесини (чинини) берди " , -деди .

    Дженк биткен сонъ, юз файыз муаджирликке кеткен Алма-Кермен коюнинъ малы-мулькю, топрагъы, багъ-багъчасы отставной генерал Чубовскийнинъ къолуна кечти. Лякин Чубовский арбий достлукъны унутмай.  Бизим къорантамызгъа келип, корюшип тургъан .

         Яя "атаман" вефат эткенине бакъмадан , Абдугъани эмджемни медресини битиргенинен Алма-Керменде кятиплик ишлерни девам этмекни теклиф эте . Абдулгъани бош, бакъымымсыз къалгъан Джума джамисининъ тамир ишлерини беджермеге  бойнуна ала ве элли десятина ерни  вакъуф адына  яздыра .

         Лякин  Къырым муфтияты Абдугъани эмджеме кятиплик япмагъа разылыкъ бермей , чюнки онынъ духовный рутбеси (чины) олмагъан . Буны эшиткен Чубовский эки афта ичинде император тарафындан берильген духовный рутбесини берильгени акъкъында эмирни алып кельген . Эртеси куню эмджем Алма-Кермендеки Джума джамисине кятип оларакъ таинленген. 1917 сенесине къадар шу тёгеректеки он учь койнинъ Джума джамисинде  кятиплик япкъан.

  Яя къартбабам о вакъыт  эки огълуна Абдугъани ве меним бабам - Халильге яхшы эв ясата . Муса  къартбабамнынъ эки къызны  акъайгъа берип той япа . Бутюн  къалгъан барлыкъ , той ве балалар остьтюрюв масрафына кетти. 

          Рахметли къартбабам  алты бала къалдырып, яш вефат эткен . Мен дёрт яшында бабадан оксюз къалдым . Аилемизнинъ эки баласы яш вефат эткенлер.  Исмаил, Абий, Фатма ве мен (Вели) къалдыкъ . Мен он дерт яшында Акъмесджит кой ходжалыгъы мектебине окъумагъа кирдим . Бир йыл окъып "Крымпотребсоюз" мектебине авуштым. Кене шу  "Крымпотребсоюзнынъ" Кефедеки коператив техникумына кечип , оны 1934 сенеси битирдим. 18 яшымны толдургъанда Улусала саельпосынынъ реиси оларакъ чалышып башладым. Чокъ вакъыт кечмей мени учь айлыкъ махкемеджилер курсларына ёлладылар. 1937 сенесининъ сонъунда Бахчасарай район махкемесинде  чалышып башладым. Айны заманда,  юридик мектебининъ гъиябий болюгде окъудым . Махкемеджилер арбий  учетында тура эдим. СССР арбий назирлиги тарафындан манъа "Советник юстиции" унваны берильген эди. Экинджи джиан дженки башлагъан сонъ мени фронткъа алдылар. Немселер ноябрь айында Багъчасарайгъа 13 километр   якъынлашкъандже бутюн шеэр ве район адлиеджилик ишлерини алып бардым. Акъяр мудафаа совети, граждан махкемеси, прокуратура ишлери бутюнлей арбийлерге кечти .

    Дженк башланды. 1942 сенеси  Керчь, Кефени алгъаныны козьде тутып, мени Краснодар улькесиннинъ адлие идаресине ёлладылар .

         1942 сенесининъ февраль айына къадар немселер Краснодаргъа кельгендже чалыштым. Краснодар улькесиннинъ Ленинград районы юрконсультациясында  мудир  олып  чалыштым .

          Иште, меним азиз несиллерим, бу мектюпте  Яя къартбабамнынъ ве озюмнинъ  аятым  акъкъында бильгенлеримни язмагъа  тырыштым.

         Вели къартдедем озь халкъынен берабер иджрет елларыны кечти. Алла-Тааля онъа   Ана-Ватанынен къавушмагъа къысмет этти. 

         Вели къартдедем 98 яшына келип вефат этти.